Zijn burn-out en werkstress domme pech of je eigen schuld?

burn-out

Luister jij nog wel naar jezelf? Die vraag kwam bij me op toen ik naar het nationale stressdebat keek op NPO. Een stressvolle uitzending vol met oneliners en een palet aan diverse burn-out deskundigen. En hoewel het tempo van de uitzending hoog lag, leverde de 90 minuten toch voldoende waardevolle stof tot nadenken op over werkstress en burn-out.

Hoe groot is het burn-out probleem?

De omvang van het ‘burn-out’ probleem, of uitdaging zo je wilt, volgt uit cijfers van TNO. Eén miljoen Nederlanders kampen met burn-out klachten. De oorzaken van werkstress liggen met name bij hoge taakeisen en weinig autonomie op het werk. TNO becijfert dat werkstress-gerelateerd ziekteverzuim de werkgevers 1,8 miljard Euro kost.

Iedereen ervaart overigens wel eens werkstress, maar als dat chronisch is, dan kan het tot een burn-out leiden.

De hulpgevers voor de aanpak van burn-out zijn gemobiliseerd door de enorme omvang van en aandacht voor het ‘economische’ probleem. 

Nederland telt inmiddels 4500 coaches die zich bezighouden met burn-out klachten. Voor elke groep van 222 burn-out clienten staat er nu 1 burn-out coach klaar.

Wat is eigenlijk burn-out? 

Het betekent dat je letterlijk opgebrand bent en tot niets meer in staat. Je hebt als het ware de laatste energie van je batterij opgebruikt en je moet hoognodig aan de oplader. Je vindt geen energie of motivatie meer voor verschillende bezigheden in je leven. 

Als je langdurig veel stress ondervindt, loop je risico op een burn-out. Je ervaart dan een extreme vermoeidheid zonder dat je je kunt ontspannen, een afstandelijke onverschillige houding ten opzichte van je werk en twijfel aan je eigen kunnen op je werk. Je bent dus letterlijk mentaal en fysiek helemaal opgebrand. 

Burn-out hoeft overigens niet werkgerelateerdheid te zijn. Je kunt bijvoorbeeld ook een burn-out hebben door intensieve zorgtaken.

Wie lopen het meeste risico op burn-out?

Burn-out klachten zijn een psychosociaal probleem. Mensen met een hoge kans op burn-out hebben een bepaalde persoonlijkheid en vertonen een specifiek gedrag in een sociale omgeving. Ze zijn gevoeliger voor hun omgeving, stellen zich afhankelijker op van hun omgeving en vertrouwen onvoldoende op zichzelf. 

Bij persoonlijkheid gerelateerd aan burn-out gaat het om de vraag in hoeverre je in staat bent om nee te zeggen en de regie te houden over je eigen leven. 

Om de relatie tussen burn-out en persoonlijkheid te leggen, gebruiken deskundigen het Big-5-persoonlijkheidsmodel. Volgens de BIG-5 kun je iemands persoonlijkheid beschrijven naar de mate van openheid voor nieuwe ervaringen, conscientieusheid (nauwkeurig en gewetensvol), extraversie, aangenaamheid (vriendelijkheid) en neuroticisme (emotionele instabiliteit). 

Burn-out zien we relatief vaker bij mensen met een hoge mate van neuroticisme. Ook blijken mensen met een externe locus of control (de externe omgeving bepaalt hoe mijn leven er uitziet), en mensen met weinig zelfvertrouwen meer risico te lopen op een burn-out (zie Taris et al. 2013: 246, Schaufeli en Bakker 2013).

De sociale kant gaat over je handelen in een sociale omgeving. Ondervind je sociale druk om hard te werken, carrière te maken en aanzien te verwerven van anderen? Welke eisen stelt je sociale omgeving aan je en hoe handhaaf je jezelf in dat krachtenveld? Ga je allerlei sociale verplichtingen aan en leiden die tot stress? En hoeveel steun krijg je van familie en vrienden om aan al je verplichtingen te voldoen? Maar ook, ben je in staat om om hulp te vragen, of wil je het allemaal zelf doen en/of anderen niet tot last zijn?

Weerbaarheid en balans

in balans…

In het nationale stressdebat ontspon ondertussen de discussie over de weerbaarheid van ‘de Nederlander’. 

“We moeten weer leren om weerbaar te zijn, en accepteren dat het soms minder gaat in het leven”, aldus een deelnemer in het stressdebat. “We moeten weer leren met tegenslag om te gaan”.

Is de oplossing van het burn-out vraagstuk inderdaad het vergroten van je weerbaarheid en accepteren dat niet alles maakbaar is?

Onderzoek onder bedrijfsartsen bevestigt dat ‘de omgang met’ tegenslag of ongeluk een belangrijke oorzaak van stress is. “Geen acceptatie van tegenslag of ongeluk” behoort tot de top drie van belangrijkste oorzaken voor stress en burn-out klachten. Op nummer één staat: “mensen willen te veel”, gevolgd door “hoge werkdruk”.

Die uitkomsten riepen bij mij direct de vraag op: “willen we inderdaad te veel of leven we in een wereld die zulke hoge eisen aan ons stelt dat we daar onmogelijk nog aan kunnen voldoen?”

Het advies van de bedrijfsartsen is eenvoudig: stel grenzen en zeg vaker ‘nee’. 

Hoe makkelijk is het voor je om grenzen te stellen en nee te zeggen als je de druk voelt van je omgeving? Als je de druk of het dreigende ontslag voelt van je werkgever? Als je een verplichting voelt naar je werk en je baas? Hoe eenvoudig is het voor je om ‘nee’ te zeggen als je onvoldoende weerbaar bent in het continue krachtenveld van eisen die je omgeving aan je stelt? En hoeveel eisend ben je naar jezelf?

Hoe eenvoudig is het om grenzen te stellen als je het moeilijk vindt om ‘nee’ te zeggen omdat je die ander niet teleur wil stellen (niet afgewezen wilt worden)? 

Hoe moeilijk is het om ‘goed genoeg’ te accepteren als je zelf geneigd bent om perfectie na te streven? Hoe groot is je risico om op te branden als je het lastig vindt om te falen? Als je je eigenwaarde laat afhangen van wat anderen van je denken?

Kortom, het advies van bedrijfsartsen om “vaker nee te zeggen en grenzen te stellen” is niet voor iedereen zo eenvoudig op te volgen.

Wellicht ervaar jij regelmatig stress en wil je absoluut een burn-out voorkomen, maar je omstandigheden staan niet toe dat je het roer even omgooit.

Burn-out of niet, een lastig dilemma

Het is een lastig dilemma. Je wil het anders, maar je weet niet hoe. 

Voor de vrachtwagenchauffeur in het stressdebat was de oplossing om werkstress te voorkomen eenvoudig. Hij liet zich niet gek maken, deed zijn best en zei: we “moeten” helemaal niks! En natuurlijk heeft hij een sterk punt, maar tegelijkertijd ervaart niet iedereen de kracht of ruimte om ‘nee’ te zeggen. Ook als je lichaam alle signalen aangeeft dat het tijd is om een andere koers te varen, kunnen mensen nog lang doorgaan en de signalen van hun lichaam negeren. Simpelweg omdat ze geen autonomie ervaren, onzeker zijn, angstig om hun baan te verliezen of anderen teleur te stellen.

Dat brengt mij bij belangrijke vragen als: wie is de belangrijkste persoon in je leven, en wat heeft ‘de wereld’ er aan als je opbrandt? Gun jezelf een moment om stil te staan bij de vraag: “wat en wie geef jij je energie en wat levert het je op in je leven?”

Eén van de uitspraken in het debat die mij zeer aansprak was: “de grootste verplichting heb je naar jezelf”! Ben jij in staat om naar jezelf te luisteren? Sta je jezelf toe om naar je lichaam en je gevoel te luisteren? Kortom, handel je volgens de visie dat jij de belangrijkste persoon bent in je leven?

Regie nemen over je eigen leven

De auteur Sarah Domogala beschreef in het stressdebat hoe zij weer de regie nam over haar leven door met haar gezin te verhuizen. En een nieuwe balans te vinden tussen werk en gezin. Een aansprekend voorbeeld van iemand die handelt vanuit haar eigen ‘interne locus of control’, nieuwe keuzes maakt en haar leven volledig opnieuw vormgeeft. Het voorbeeld van de huisman toont eveneens iemand die de balans opmaakt en kiest voor de zorg voor zijn gezin waarbij zijn vrouw betaald werk verricht. 

Voorbeelden van mensen die niet afwachten totdat hun omstandigheden wijzigen, maar zelf de regie in handen nemen. Als deze voorbeelden je aanspreken, ga dan voor jezelf na waar je autonomie over hebt om de regie van je leven meer in eigen handen te nemen.

Essentiële vragen:

Zijn werkstress en burn-out domme pech of je eigen schuld? Als je toevallig een gevoelig persoon bent die altijd denkt aan anderen, 200% geeft en nooit ‘nee’ zegt, loop je zeker een risico om opgebrand te raken. Is dat iets dat je kunt voorkomen, of zijn het de omstandigheden en je persoonlijkheid die domweg maken dat je niet anders kunt dan doorgaan totdat je een burn-out hebt?

Om die vraag te beantwoorden, wil ik je vragen om voor jezelf de balans op te maken van aandacht voor jezelf en aandacht voor de ander.

Kun je leven volgens de absolute opvatting dat jij de belangrijkste persoon bent in je leven? 

Naar mijn mening is het belangrijk om goed naar jezelf te luisteren. Wees eerlijk naar jezelf over de vraag of je weerbaar genoeg bent om voor jezelf te kiezen? Niet vanuit een egoïstisch gedreven motief, maar vanuit zelfbescherming om niet meegezogen te worden in de ratrace die je uiteindelijk opbrandt. En als je voelt dat je niet weerbaar genoeg bent om die werkdruk te weerstaan, wat heb je dan nodig om in balans te blijven?

Sta jezelf toe om stil te staan bij de allerbelangrijkste vraag: wat wil jij zelf? 

Luisteren naar jezelf. Hoe doe je dat? Eén van de meest praktische manieren om naar jezelf te luisteren is door stil te zijn. In de stilte komen de antwoorden op de vraag of je nog in balans bent. In de stilte komen de antwoorden op de vraag ‘wat’ je nodig hebt om het leven te leven dat jij de moeite waard vindt. En ook al heb je niet de concrete uitwerking van ‘hoe’, sta jezelf toe om stil te staan bij ‘wat’ je wilt. Wat heb je nodig om je leven meer dan de moeite waard te maken? En wellicht wel de belangrijkste vraag: “wat geeft jou energie?”

Waar wil jij je energie aangeven en wat geeft jou energie?

Sta jezelf toe om ’s ochtends 15 minuten stil te zijn. Gun jezelf 15 minuten van stilte om naar je innerlijke zelf te luisteren (lees meditatie). Het kan met of zonder achtergrondmuziek. Die stilte helpt je tevens om te ontspannen en draagt bij aan verlaging van je stress. Zeker als je ’s ochtends wakker wordt met een te lange to-do lijst (stress) helpt het om 15 minuten in stilte door te brengen. Je kunt het inplannen in je agenda.

Wat verlang jij van je leven? Sta jezelf toe om naar jezelf te luisteren en te ontdekken of je nog in balans bent. Sta stil bij de vraag of je voldoende energie krijgt van alles waar je je energie aan geeft. Sta jezelf toe om naar je lichaam te luisteren en te voelen of je geleefd wordt of dat je leeft. Je verdient het om je eigen leven te leven. De keuze is aan jou. Luister naar jezelf! Sta even 15 minuten stil.