Acute stress is gezond, chronische stress maakt je ziek

Loop jij al wat langer rond met lichamelijke klachten en kan je dokter niets vinden? Dat is natuurlijk heel vervelend. Want ook als er fysiek niets stuk is in je lichaam, dien je lichamelijke klachten toch serieus te nemen. En als je dokter niets vindt, dan kan je ‘echte’ probleem weleens verpakt zijn. Dan is het tijd om wat dieper te kijken naar je verborgen pijn. En wellicht ontdek je dan dat stress helaas al lange tijd een rol speelt in je leven. Hoe dat zit, lees je in dit artikel…

Acute stress

Acute stress is de eerste reactie van je brein en lichaam bij gevaar. Je stressreactie is snel, automatisch en stelt je in staat om te vluchten of vechten bij gevaar.

Acute stress is dus heel belangrijk als je wilt overleven.

Ieder mens is in staat om te overleven dankzij acute stress. Echter, ieder mens is ook in staat om die acute stress te ervaren bij gedachten en ervaringen die geen direct levensgevaar vormen!

Het lastige van acute stress is dat je brein en lichaam automatisch en dus onbewust die acute stress kunnen aanzetten. Jij hoeft dat niet bewust te doen. Logisch, want bij echt gevaar zou je te laat zijn als je zelf de stressreactie moet oproepen. Je brein en lichaam doen dat dus automatisch, net zoals je adem haalt en je hart klopt.

De automatische stress reactie van je brein en lichaam zie je bij mensen terug als ze met de volgende zaken te maken hebben:

• eisen van het werk
• problemen in de relatie
• angst voor afwijzing in een groep
• opvoeding van kinderen
• zorg voor andere mensen
• bij lichamelijke klachten
• onveilige leefomgeving
• financiële situatie
• negatieve gedachten
• behoefte om alles perfect te willen doen
• angst voor een ziekte of virus

Al deze voorbeelden heten ook wel “stressoren”.

Als je ze één voor één nagaat, zul je het wellicht met mij eens zijn dat ze niet direct levensbedreigend zijn. En toch kun je er ‘stress van krijgen’. 

Stress response begint in je brein

Stress is een reactie op een onveilige situatie. Die onveilige situatie kan echt zijn, denk aan een onveilige leefomgeving, maar die onveilige situatie kan ook in je verbeelding zijn. Denk bijvoorbeeld aan gedachten over een presentatie op je werk.

Als je last hebt van je gedachten over zo’n presentatie dan bemerk je wellicht dat je nadenkt over wat er allemaal mis kan gaan. Het is dus nog niet gebeurt, maar in je hoofd speelt het zich wel al af. En dan voel je stress!

Hoe dat precies werkt, zo’n psychogene stress response? Daarvoor dien je wat dieper te kijken naar je brein.

Je brein neemt continue je omgeving waar zodat je je veilig voelt.

Die waarneming doe je via je zintuigen.

Je luistert, kijkt, proeft, ruikt en voelt je veilig. Dat systeem werkt nagenoeg feilloos en zo kun je je automatisch in de wereld begeven en veilig leven. Echter, wij mensen zijn de enige organismen die nadenken over onszelf en onze omgeving. En ieder mens kan een situatie bedenken waarin hij zich onveilig voelt. En als een mens dat denkt, activeert hij direct zijn stress response.

Met andere woorden: ieder mens kan acute stress ervaren door gedachten waardoor die mens zich onveilig voelt. Alleen al het denken is dus genoeg om stress te activeren!

Laten we daar eens wat dieper op ingaan.

Je hebt een drievoudig brein.

500 miljoen jaar geleden ontwikkelden we als organisme de basisbehoefte om te overleven. Daarvoor hadden we zuurstof nodig voor onze celverbranding, een hartslag om zuurstof via bloed te vervoeren, een manier om ons lichaam op temperatuur te houden, een slaap-waak ritme, en een manier om te vechten of vluchten bij direct gevaar. En natuurlijk de mogelijkheid om ons lichaam te verplaatsen bij gevaar via ons bewegingsapparaat. Dat laatste sturen we automatisch aan via ons cerebellum.

Al deze functies vind je terug in je hersenstam. Dit is het oudste deel van je brein, ook wel bekend als je reptielenbrein.

200 miljoen jaar geleden hadden we ons als mens verder ontwikkeld, en gingen we ons meer gedragen als sociale wezens. Daarvoor was het van belang om relaties met andere organismen aan te gaan. Om onszelf daartoe in staat te stellen, ontwikkelden we het limbische brein, oftewel ons emotionele brein. Dit deel van je brein is betrokken bij emoties, opslaan van ervaringen via je geheugen, het leren van ervaringen, motivatie om in actie te komen en je aanzet tot seksueel gedrag.

Emoties helpen je om relaties met anderen aan te gaan en te regelen. Elke emotie heeft namelijk een functie. Een emotie ervaar je door die te voelen in je lichaam.

Zo kan je lichaam de zogenaamde 5 B’s voelen: bedroefd, blij, bang, boos en beschaamd. Elk van deze 5 gevoelens heeft een functie in relatie met anderen. 

Door je gevoelens te uiten kun je aan die ander duidelijk maken hoe het met je gaat of wat je nodig hebt. 

Zo is bedroefd zijn een signaal dat je troost nodig hebt. Bedroefd zijn helpt je om te rouwen en los te laten. Een verlies te verwerken.

Blijheid voel je als je iets bereikt en is een gevoel dat je motiveert om iets te doen. En als je je dan blij voelt is dat als een beloning. Je kunt je ook blij voelen bij andere mensen en dan merken anderen hoe je dan bent. Wellicht ben je dan meer open en makkelijk in contact leggen.

Bang zijn is het gevoel dat je ervaart als je je onzeker voelt, en niet veilig. Je bent dan op je hoede, extra alert en neemt wellicht wat afstand.

Boos zijn betekent dat je voelt dat iets niet klopt, iets niet is zoals jij het wilt, en via je boosheid kun je de ander laten weten als je grens is overschreden. Als iemand iets van je afneemt kun je via boosheid laten weten dat je het er niet mee eens bent. Boos zijn helpt je ook om je gevoel van oneerlijk te uiten.

Beschaamd zijn helpt je om te leren dat iets niet past, dat je een groepsnorm of regel hebt overschreden, en helpt je om bewust te worden dat je dat niet nog eens doet. Want stel je voor dat je geen schaamte zou voelen? Dan zou je zomaar schaamteloos dingen doen zonder dat je voelt dat dat gedrag niet gepast is. Echter, soms voel je schaamte over iets waar je eigenlijk niet direct verantwoordelijk voor bent, en dat is een lastige.

100 tot 200 duizend jaar geleden gingen we als organisme de wereld om ons heen rationaliseren. Met andere woorden, dankzij de neocortex waren we in staat om te plannen, te analyseren en begrijpen, te leren van ervaringen, onze gevoelens te evalueren, taal te leren en ervaringen in ons lange-termijn geheugen op te slaan. En sindsdien zijn we gaan nadenken over onze gevoelens en hebben we ook geleerd om onze gevoelens te verbergen.

En elk gevoel dat je niet voelt door het te uiten kan leiden tot stress in je lichaam. Want elk gevoel dat je niet uit, onderdruk je, en die energie sla je op in je lichaam (via je zenuwsysteem). En door je gevoel niet te uiten, blijf je er mee rondlopen en over nadenken. En zo genereer je voortdurend een stress response door alleen al na te denken over een bepaald onrecht dat je hebt ervaren. Want zolang je het niet uit, draag je het bij je.

En op lange termijn is dat ongezond voor je lichaam. Wellicht ken je de uitdrukking, “maak je niet zo dik!”. Nou dat is precies wat er gebeurt bij stress, en nog veel meer…

Wat gebeurt er in je lichaam bij stress?

Kortgezegd: zintuigelijke waarnemingen leiden tot een fysiologische reactie in je lichaam.

Bij stress ervaar je eerst een gevoel en daarna ga je denken over dat gevoel zodat je snapt wat er aan de hand kan zijn.

Het voelen stuur je aan via je zintuiglijke waarnemingen.

Stel je ziet een collega of leidinggevende met een rood hoofd en stoom uit zijn oren de kamer binnenkomen, dan ervaar je direct een lichamelijke reactie in je lichaam. Je voelt gelijk iets bij die waarneming van die collega of leidinggevende.

Vervolgens ga je nadenken over wat er aan de hand kan zijn.

Het direct voelen bij een stressor komt omdat je zintuigelijke waarneming meteen naar je limbische systeem gaat. Dat deel van je brein dat emoties reguleert. Wellicht voel je dan meteen angst of boosheid of beschaamdheid, afhankelijk van wat er speelt.

In je limbische systeem zit een duidelijke angstthermostaat, de amygdala. Dat is het deel van je brein dat je gevoel van angst reguleert via je waarneming. De amygdala houdt continu de vinger aan de pols om te zorgen dat je veilig bent.

De amygdala kent als het ware drie standen: prettig, neutraal, onprettig. Zodra de amygdala iets als onprettig registreert, gaan direct alarmbellen af in je lichaam. Je brein activeert de stressresponse in je lichaam. Dat doet je brein via de hypothalamus-hypofyse-bijnier-as. Daarbij zorgt je brein dat je lichaam stresshormonen vrijmaakt.

Zo ben je wellicht bekend met stresshormonen als noradrenaline, adrenaline en cortisol.

Deze stresshormonen genereren een stress response in je lichaam met als doel om je lichaam weer veilig te stellen.

Adrenaline zorgt voor een snellere hartslag en verwijding van je longblaasjes terwijl cortisol zorgt voor stijging van je bloedsuikerspiegel. Immers, als er gevaar is, en je dient te vluchten, dan heb je extra zuurstof nodig in je arm en beenspieren en extra energie in de vorm van suiker.

Acute stress heeft als doel om je lichaam veilig te stellen. De gevolgen van acute stress voor je lichaam zijn:

• mobiliseren van energie
• vasoconstrictie (vernauwen bloedvaten)
• onderdrukken spijsvertering
• onderdrukken voortplanting
• verbeteren van immuunsysteem (niet bij chronische stress)
• verscherpen alertheid

Als de stressor (onveilige situatie) voorbij is dan stopt de stress, tenzij…

…je in je hoofd blijft doormalen over wat er gebeurd is, of wat er nog gaat gebeuren.

Je leeft dan niet meer in het moment, maar bent continue alert op wat er kan gebeuren, en je voelt een spanning in je lichaam die niet meer weggaat!

De stressor gaat letterlijk in je hoofd zitten, en je voortdurende gevoel van gespannen zijn kan leiden tot overspannen zijn.

Te veel stress is ongezond, en chronische stress kan leiden tot lichamelijke klachten.

Bij een voortdurende stress response is je lichaam volledig uit balans (homeostase).

En kun je lichamelijke klachten krijgen die niet verklaarbaar zijn met iets dat fysiek stuk is in je lichaam.

Chronische stress maakt je ziek

Chronische stress waarbij je lichaam continu de stress response activeert kan leiden tot:

• myopathie / spierziekte
• diabetes 2
• hypertensie
• artherosclerose
• risicotoename maagzweren
• toename vetafzetting
• groeiachterstand
• slecht functioneren spijsvertering
• obesitas
• onregelmatige menstruatie
• erectiestoornis
• verlies libido
• toename risico infectieziekten
• geheugenverlies
• toename angst (expansie amygdala)
• depressie, anhedonie (afname dopamine)

Door langdurend bloot te staan aan stress, kun je last krijgen van somatisch onvoldoende verklaarde lichamelijke klachten, oftewel SOLK.

Dus, als jij al langere tijd last hebt van klachten, zoals overgeven, buikkrampen, diarree, vermoeidheid, rugpijn, schouderklachten, hoofdpijn, misselijkheid, slapeloosheid, pijn in je gewrichten, zware benen, eczeem of angsten, en is er fysiek niets stuk in je lichaam, denk dan eens na over mogelijke stressoren in je lichaam.

Want als het echte probleem verborgen is, dan is het belangrijk om eens wat dieper te kijken. En wellicht blijkt stress dan chronisch aanwezig te zijn.

Gelukkig kun je daar iets aan doen!

Heb jij last van lichamelijke klachten, kan je dokter niets vinden, en wil je weten of stress wellicht de oorzaak is van je lichamelijke klachten, maak dan een afspraak voor een vrijblijvend consult van 30 minuten (1e consult is gratis).

Veel dank aan Robert Sapolsky voor het op een ongelooflijke geanimeerde manier vertellen over de gevolgen van chronische stress. Veel van zijn inzichten zijn in dit artikel verwerkt.